Konstantinapolis’in 1453’te Osmanlı Türklerince ele geçirilmesinin ardından, Batı Avrupa bir şoka girdi. Karşı koyuşu canlandırmak isteyen propagandacılar Türk timsalini şeytanlaştırmak için sıkı bir uğraşa girdiler. Onların korku salan kampanyası genellikle başarılı olsa da, fetihlere dönük Avrupa merakını tam bastıramadı. Bu ilgi Osmanlı topraklarını gezmiş seyyahların yayımlanan anlatımlarıyla ve 16. yüzyıl ortalarından itibaren Osmanlı giyimi hakkında bilgi veren resimli kostüm kitaplarıyla kısmen tatmin edildi. Avrupalıların Osmanlı toplumunun belli katmanlarını ancak sınırlı biçimde tanımasından dolayı çoğu kez hayal ürünü olmakla birlikte, bu imgeler hatırı sayılır etkide bulundu. Oraları hiç gezmeksizin turqueri’ye özgü pitoresk Doğu’yu yaratan sanatçılar, tasarımcılar ve modelciler iki yüz yıl kadar bu yayınları kaynak olarak kullandı.
Avrupa’da Türklerden duyulan “büyük korku” 1683’teki başarısız Viyana kuşatmasından sonra tedricen azaldı. Aynı süreçte vahşi Türk klişesi başkalaşım geçirerek daha barışçı bir yapıya büründü ve çeşitli biçimleriyle turquerie moda zirvesine ulaştı. Avrupalılar Osmanlı dünyasının diğer veçheleri içinde, yazar Leydi Mary Wortley Montagu’nun “miskin bir şehvet düşkünlüğünün incelikleri” olarak nitelendirdiği şeye hayran kaldı. İlk ciltleri 1704’te Fransızca çeviriyle çıkan Mille et une nuits (Bin Bir Gece Masalları) gibi edebi eserler büyülü Doğu fikrini körüklemiştir. Aslında masalların çok azının köken itibarı ile Osmanlı olması, hepsinin turquerie kapsamına alınmasını önlemedi. Mille et une nuits’in ilk çevirmeni Antoine Galland, masalların eğlendirici gücüne işaret etmiştir. İster bir maskeli balo kostümü, ister bir porselen figürü, ister bir bahçe çadırı biçiminde olsun, birçok turquerie ürünü için kilit önemde bir nitelikti bu. Elit hedef kitle açısından, Osmanlı dünyasının sırf taklit yerine imayla çağrıştırılması, Carmontelle takma adlı Fransız sanatçı ve oyun yazarı Louis Carrogis’nin “Bizi büyüleyen sadece düşlerdir” saptamasıyla belirttiği üzere, bir meziyetti.
Turquerie hem Avrupa’da hem de Doğu’dan kopuk bir hayal âlemiydi. Bazılarının keyif aldığı bu fantezilere başkaları şiddetle karşıydı. Diderot gibi yazarlar miskin şatafatın yüceltiltişi karşısında dehşete kapıldı ve turquerie’yi ahlâken çömüş bir toplumun yansıması olarak görür.
Osmanlılar uzun bir süre diğer ülkelerle diplomatik ilişkileri imparatorluğun merkezi İstanbul’da yürütmeyi tercih etmişlerdi; ancak Viyana Kuşatması’ndan ve çatışmayı sona erdiren Karlofça Antlaşması’ndan (1699) sonra yurtdışına yüksek mevkide memurları elçi olarak göndermeye başladılar. Bu heyetlerin çapı ve ihtişamı ev sahibi ülke vatandaşlarına görkemli bir temaşa sundu. Çoğunluk için ilginç taraf Türkleri ilk kez görmenin yeniliğiydi. İzleyicilerin kafasında elçilik heyetlerinden kesitler Molière’in bir Türk ara faslının yer aldığı bir comédie-ballet olan Kibarlık Budalası (1670) gibi oyunlarında ve Racine’in Bajazed (“Bayezid”, 1672) adlı tragedyasında canlandırılan Osmanlı dünyasıyla kaynaşmış olabilir.
Sonraki yıllarda Comédie-Italienne tarafından sahnelenen sayısız oyunca, ayrıca seçin balelerde ve operalarda Osmanlı temalarına yer verildi. Bu gösteriler için hazırlanan abartılı sahne dekorları ve kostümleri hayali Doğu’yu somutlaştırdı ve diğer türlerde turquerie’yi besledi. Nitekim Broglie Markizi 1742’de bir sultan kisvesiyle resmini yaptırmak istediğinde, Comédiennes aktrisi Madam Grandval’den bir kostüm ödünç aldı ve yüzyılın sonraki döneminde Osmanlı temalı Türk kabinlerini ve odalarını kurmak için tiyatro dekoru tasarımcılarına başvuruldu.
SATIN ALMAK İÇİN TIKLAYIN
Bu kitabın amacı turquerie’nin resimden mimariye, kostümden iç mekâna kadar çeşitli tezahürlerine bir genel bakış sunarak, bu kategorilerin çoğu kez birbiriyle bağlantılı olduğunu göstermektir. Okurun ortaya konulan hayal dünyasının çeşitliliğinden ve zenginliğinden keyif alacağınızı umarız.
SATIN ALMAK İÇİN TIKLAYIN
Kaynak: 18. Yüzyılda Avrupa’da Türk Modası
